1889թ. Կասպից ծովով փոխադրում էր իրականացնում 1 մլն 330 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ 34 շոգենավ։ Դրանցից 7-ը պատկանում էին հայերին (Ավետյանի «Վասպուրական» և «Էվելինա», Կոլմանյանց եղբայրների ու Բունիաթյանի «Սպասատել», Փարսադանյանի «Գրիգորյան», Թումայանի «Սերյոժա», «Արշակ» և «Կոնստանտին»), որոնց բեռնատարողությունը կազմում էր 249.524 փութ (18,7%)։ Երեք ադրբեջանցիներ ունեին 6 նավ՝ 192.271 փութ բեռնատարողությամբ (14,4%)։ Նույն թվականին կային հատուկ շոգենավեր, որոնք միայն կերոսին էին տեղափոխում. դրանք 20-ն էին՝ 750 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ։ Այդ նավերից 5-ը պատկանում էին հայերին («Հայկական շոգենավային ընկերության» «Արմենյակ», Առափելյանի «Ռաֆաիլ», Թումայանի «Ադմիրալ», «Լազար», «Կոնստանտին») և ունեին 156.821 փութ (20,4%) բեռնատարողություն։

Այս լուսանկարն արվել է 1916 թ. Սիրիայում գտնվող Հորանի շրջանում: Սա բացառիկ մի տեսարան է ներկայացնում, թե ինչպես են սովի մատնված և ամիսներ շարունակ խոշտանգումների ենթարկված հայ գաղթական կանայք խմբվել սատկած ավանակի դիակի շուրջ: Լուսանկարի հեղինակը Հասան Ամջան է, ով Ջեմալ փաշայի կողմից նշանակվել էր հայ բռնագաղթյալների տեսուչ: Նա անձամբ զբաղվել է տեղահանված հայերին Սիրիայում ու Լիբանանում վերաբնակեցնելու գործով:

Документы, касающиеся Армении и хранившиеся в архиве ООН, проливают свет на исторические события: от взаимоотношений Республики Армении с Лигой Наций, поддержки мандата Армении 24 мая 1920 года президентом США Вудро Вильсоном до Декларации независимости от 28 мая 1919 года на французском языке.

Գուցե պատահական չի, որ Անիի ավերակները գտնվում են Թուրքիայում, սակայն՝ Հայաստանի անմիջապես սահմանին, որպեսզի մենք այն տեսնենք և դաս քաղենք: Անիի ավերակները իրենց մեջ խորհուրդ ունեն, որովհետև Անին կործանվել է հենց այն արատների պատճառով, որոնք հիմա ծաղկում են Հայաստանում:

Սա բացառիկ լուսանկար է` 1908 թվականի Երիտթուրքական հեղափոխության օրերից, երբ հայերը խանդավառված ազատության, հավասարության, եղբայրության կեղծ կարգախոսներով, ողջունում էին սիոնա-երիտթուրքական հեղափոխությունը։

Թուրքի հետ բարեկամացողների, թուրքին «հումանիտար օգնություն» ուղարկողների ու Մարգարայի ճանապարհը թուրքի առաջ բացողների համար։

Ինչպես գիտենք Ճապոնիան ճանաչեց իր վերջնական պարտությունը Երկրորդ համաշխարհայինում 1945 թ. սեպտեմբերի 2-ին:

1900-ական թթ. սկզբներին սրվել էին հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները: Թումանյանը, իր հետ վերցնելով ամենամտերիմ ընկերոջը՝ Ղազարոս Աղայանին, գնում է Ղազախի շրջան՝ բանակցությունների: Ոչ մի կողմը չի ուզում զիջել: Թուրքերից մեկն առաջարկում է.« Թող ձեզնից մեկը կոխ բռնի մեր փահլևանի հետ: Թե դուք հաղթեք` ձեր ուզածով լինի, թե մենք՝ մեր ուզածով»:

Թեպետ տեսողությունս լուրջ մտահոգություն է պատճառում, մինչ այսօր էլ սիրում եմ վերաթերթել այն գրքերը, որոնք ժամանակին ինչ-որ բան տվել են ինձ, օգնել ինձ վերհանելու այս կամ այն հիմնահարցը:

Նախորդ գրառման մեջ ասվեց պետականաշինությունից բացի մյուս ոլորտներում մեր զգալի պոտենցիալի և քաղաքակրթական պիտանիության մասին։